Czy po wojnie potrzebna będzie zmiana Konstytucji Ukrainy?

Konferencja w formie zdalnej zorganizowana została przez Wyższą Szkołę Prawa i Administracji Rzeszowską Szkołę Wyższą oraz Ukraińskie Centrum Badań Ekonomicznych i Politycznych im. Ołeksandra Razumkowa. Była to już druga dyskusja z udziałem polskich i ukraińskich konstytucjonalistów, politologów, specjalistów prawa międzynarodowego i niezależnych ekspertów.

Tematem ostatniego spotkania naukowców były „Konsekwencje wojny w Ukrainie dla konstytucjonalizmu europejskiego”. Dyskusja toczyła się między innymi wokół problemu ewentualnej reformy konstytucyjnej w Ukrainie. Zastanawiano się na tym, czy po zakończeniu wojny, zwłaszcza w kontekście akcesji Ukrainy do Unii Europejskiej, potrzebna jest zupełnie nowa ustawa zasadnicza, czy może wystarczy poprzestać na reformie obowiązującej Konstytucji z 1996 r. Uczestnicy Seminarium zwrócili także uwagę na potrzebę zmian w konstytucjach innych państw w kontekście doświadczeń z okresu agresji Rosji na Ukrainę

– Tematyka, o której rozmawiamy, staje się bardzo aktualna. Wojna stała się powodem do przewartościowania stosunków międzynarodowych nie tylko w Ukrainie, ale także na całym świecie – mówił podczas otwarcia konferencji prof. Jerzy Posłuszny, Rektor WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej. – Wojna w Ukrainie otworzyła nam oczy na tematy konstytucyjne. Myślę, że spowoduje to, że nie tylko Ukraina będzie budować nową konstytucję, ale wiele państw europejskich w tym Polska będzie zastanawiać się nad nowelizacją ustawy zasadniczej w kontekście zagrożenia wojny. Cieszę się, że możemy spotkać się w gronie wybitnych polskich i ukraińskich konstytucjonalistów. Mam nadzieję, że wnioski z tej dyskusji będą przydatne dla polityków, którzy będą nad tym dokumentem pracować w przyszłości – tłumaczy prof. Jerzy Posłuszny.

Dodał, że WSPiA od wielu lat wspiera ukraińskich konstytucjonalistów w pracach nad reformami konstytucyjnymi i będzie to robić nadal. – W 2005 roku powołaliśmy do życia Polsko-Ukraiński Klubu Konstytucjonalistów. Posiedzenia Klubu odbywają się na przemianie: na Ukrainie i w Polsce. W ostatnim roku jedynie w formie zdalnej. Klub Konstytucjonalistów zrzesza polskie i ukraińskie środowisko naukowców z zakresu prawa konstytucyjnego, sędziów Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, Trybunału Konstytucyjnego RP, prawników oraz polityków. Są to wybitni specjaliści, których pomoc może być bardzo cenna dla przygotowania właściwych rozwiązań na przyszłość – zaznaczył prof. Jerzy Posłuszny.

Podczas polsko-ukraińskiej konferencji dyskusja toczyła się głównie wokół problemu potrzeby czy konieczności zreformowania ustroju Ukrainy po zakończeniu wojny. Zarysowały się różne stanowiska ukraińskich konstytucjonalistów. Niektórzy z nich uważają, iż obecna Konstytucja Ukrainy już wypełniła swoją rolę. Należy więc uchwalić zupełnie nową ustawę zasadniczą i to nie tylko ze względu na doświadczenia związane z wojną. Według uczestników konferencji Konstytucja z 1996 r. pozwoliła przejść od realnego socjalizmu do obecnego stanu ukraińskiego państwa, ale nowe wyzwania związane zwłaszcza z członkostwem w UE i NATO wymagają zupełnie innych rozwiązań. Część dyskutantów wskazywała na zalety obowiązującej Konstytucji, a jako argument podawało to, iż sprawdza się ona w sytuacji zagrożenia suwerennego bytu ukraińskiego państwa. Dla nich właściwym rozwiązaniem są ewolucyjne zmiany konstytucyjne.

Polscy uczestniczy dyskusji, mocno akcentowali, iż decyzja co do wyboru drogi, jaką pójdzie ukraiński konstytucjonalizm, należy wyłącznie do polityków i uczonych w Ukrainie. Zadaniem polskiej doktryny jest jedynie wskazywanie naszych doświadczeń zwłaszcza tych związanych z już dwudziestoletnim członkostwem w UE.

Seminarium pokazało, że w Ukrainie trwa dyskusja wśród konstytucjonalistów nad różnymi tendencjami. Jednak należy pamiętać, że wojna to nie jest dobry moment na zmiany w prawie szczególnie w konstytucji. Część uczestników konferencji ze strony ukraińskiej zwracała uwagę, że najpierw konstytucji należy przestrzegać a dopiero później ją zmieniać. Podczas dyskusji pojawiła się także obawa o to, żeby zmiany w prawie niebyły przygotowywane pod konkretne osoby, a jak wskazuje doświadczenie historyczne, tak mogłoby być w przypadku Prezydenta Zełenskiego, który cieczy się ogromną popularnością nie tylko w Ukrainie.

Dyskusja pokazała także, że obecnie w państwach europy środkowo-wschodniej wojna nie wpłynęła na prawodawstwo a szczególnie na chęć zmian w konstytucjach. Jednak w obecnych czasach, które wydawałoby się, są bezpieczne i spokojne konieczne jest dostosowywanie ustaw zasadniczych w kontekście zagrożeń, które mogą się pojawić.

W konkluzji seminarium postanowiono, że właśnie kwestie związane z przygotowaniem konstytucji do członkostwa w UE i NATO będą tematem kolejnego spotkania, które zorganizuje WSPiA w trybie hybrydowym w Rzeszowie.

Nagranie całej konferencji można zobaczyć na YouTube https://www.youtube.com/@razumkovcentre. 

W dyskusji uczestniczyło wielu wybitnych naukowców z Polski i Ukrainy m.in. z Uniwersytetu Zielonogórskiego, Białostockiego, Łódzkiego, Gdańskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz WSPiA. Stronę ukraińską reprezentowali m.in. sędziowie Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, członkowie Narodowej Akademii Nauk Ukrainy oraz naukowcy z Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki, Czerniowieckiego Uniwersytetu Narodowego im. Jurija Fedkowycza, Uniwersytetu Narodowego „Akademia Kijowsko-Mohylańska”.

Wśród polskich naukowców w seminarium uczestniczyli m.in.: prof. Jerzy Posłuszny, Rektor WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej, prof. Andrzej Bisztyga  i prof. Izabela Gawłowicz z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Zielonogórskiego, prof. Artur Olechno z Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, prof. Maciej Serowaniec z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. Krzysztof Skotnicki z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, prof. Andrzej Szmyt z Uniwersytetu Gdańskiego oraz prof. Zbigniew Witkowski, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. WSPiA reprezentowali prof. Krzysztof Eckhardt, Kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego i Stosunków międzynarodowych WSPiA, dr Agata Furgała, Prorektor WSPiA, dr Bożena Sowa, Prorektor WSPiA, dr Przemysław Niemczuk, Prorektor WSPiA oraz wykładowcy Uczelni dr Grzegorz Krzeszowski i dr Katarzyna Tkaczyk-Rymanowska

Po stronie ukraińskiej w dyskusji uczestniczyli m.in. prof. Petro Stetsyuk, wykładowca WSPiA, konsultant naukowy ds. prawnych Centrum im. Razumkowa, sędzia Sądu Konstytucyjnego Ukrainy w stanie spoczynku; Prof. Wołodymyr Szapował członek Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, sędzia Sądu Konstytucyjnego Ukrainy w stanie spoczynku, przewodniczący Centralnej Komisji Wyborczej Ukrainy 2007-2013, współprzewodniczący Ukraińsko-Polskiej Klub Konstytucjonalistów, prof. Mykoła Kozjubra z Katedry Teorii Prawa i Prawa Publicznego Uniwersytet Narodowy „Akademia Kijowsko-Mohylańska”, sędzia Sądu Konstytucyjnego Ukrainy w stanie spoczynku, członek Narodowej Akademii Nauk Prawnych Ukrainy oraz Prof. Jurij Kluczkowski z Katedry Prawoznawstwa i Prawa Publicznego Narodowego Uniwersytetu „Akademia Kijowsko-Mohylańska”, były deputowany Ukrainy, główny twórca projektu Kodeksu Wyborczego Ukrainy.

W Seminarium uczestniczył także prof. Wiktor Szyszkin, sędzia Sądu Konstytucyjnego Ukrainy w stanie spoczynku, pierwszy Prokurator Generalny Ukrainy, deputowany ludowy Ukrainy I, II i III kadencji, prof. Pawło Gural, Kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki, prof. Petro Paciurkiwski z Katedry Prawa Publicznego, dziekan Wydziału Prawa w latach 1991-2021 Czerniowieckiego Uniwersytetu Narodowego im. Jurija Fedkowycza.